Zarys problemu:
1. Czym jest mitologizacja?
Mitologizacja oznacza wyposażenie przez autora tekstu w jakości przypowieści legendarnej. Mity starożytnych miały charakter dydaktyczny, wskazywały postawy i czyny godne naśladowania. Podobnie mitologizacja dowolnego utworu ma na celu nadanie postaciom lub wydarzeniom charakteru uniwersalnego. Wyrażony explicite, bądź pośrednio - sens zawarty w zmitologizowanej opowieści jest ponadczasowy.
2. Jakie elementy utworu podlegają mitologizacji?
-
miejsce: mieszkańcy Lipiec są świadomi wyłącznie problemów własnej zbiorowości. Nie istnieje świadomość świata poza gromadą, chyba że świat zewnętrzny zaingeruje bezpośrednio w interesy chłopstwa. Doskonałym przykładem jest bezprawne zagarnięcie chłopskich lasów przez dwór. Szkoda stanowi dla wsi nie tylko grabież jej dóbr, zaakcentowany jest sam akt wtargnięcia w uporządkowane życie chłopstwa.
-
wydarzenia osi fabularnej: np. konflikt pokoleń, nierówność społeczna, niewierność
-
postać: koncentracja na odrealnionej wizji bohatera, którego postępowanie przenosi się na płaszczyznę metafizyczną utworu. Przykładami takich postaci są przede wszystkim Maciej Boryna i Jagna. Maciej jako archetypiczny siewca, Jagna - jako wcielenie praw natury, której instynkt rozkazuje obdarzać łaskami, przez co sama wygasa.
termin -
ARCHETYP (za Słownikiem Wyrazów Obcych Władysława Kopalińskiego):
pierwowzór, prawzór, prototyp; wg Junga: jedno z prototypowych zjawisk (np. Wielka Macierz, mądry starzec) składających się na zawartość zbiorowej podświadomości i mających odzwierciedlać powszechne myśli ludzkie spotykane we wszystkich kulturach.
3. Jakie zabiegi literackie zastosowane przez Władysława Reymonta, kładą nacisk na mitologizację?
-
bezczasowość - Czas w powieści wyznacza zegar natury, tymczasem życie chłopstwa przez wieki było niezmienne. Harmonizujące ze sobą prace rolnicze i pory roku sytuują wydarzenia powieści niemalże w tzw. bezczasie historycznym. Bieg wydarzeń w "Chłopach" ma odrębną chronologię, asymetryczną do chronologii świata. Dwoma kalendarzami tej chronologii są święta sakralne i prace polowe.
-
tzw. stylista młodopolski - W warstwie stylistycznej powieści Reymonta dokonuje się ostateczna synteza narzędzi trzech nurtów estetycznych. Są to:
- NATURALIZM - brutalne obrazowanie, drastyczne opisy, autentyzm językowy, charakterystyka ludzi, prawdopodobieństwo fabuły, zasada dziedziczności
- IMPRESJONIZM - Sposób przedstawiania rzeczywistości - często świat widziany jest przez mgłę, opary, co wywołuje swoisty nastrój przygnębienia; unosząca się nad treścią powieści mistyczna atmosfera, opisy przyrody podkreślające grę świateł, łączenie elementów wizualnych i ruchu, tendencja do poetyzacji scen erotycznych
- SYMBOLIZM - refleksje o charakterze społecznym i psychologicznym, podporządkowanie życia chłopów porom roku jest symbolem związku człowieka z naturą, Maciej Boryna to symbol gospodarza, Kuba to dobry człowiek, sakralizacja pracy na roli
4. Jakie są prawa w świecie gromady lipieckiej i kto jest doskonałym ich uosobieniem?
Mieszkańcy Lipiec posiadają utarty przez tradycję kod etyczny. O wartości i godności człowieka decyduje zatem:
- zdolność do wysiłku fizycznego
- akceptacja własnej pozycji w hierarchii wsi (determinizm społeczny)
- pokora religijna
- podporządkowanie temu, co nakazuje zwyczaj
- szacunek do ziemi, jako najwyższego dobra
- wierność rodzinie (tutaj szczególna jest postawa Hanki)
- determinizm biologiczny (rytm natury, instynkty)
- determinizm ekonomiczny (los i bezpieczeństwo człowieka zależy od zgromadzonego majątku)
Idealnym wysłannikiem tych wartości w biegu powieści okazuje się Maciej Boryna.
5. Fragment powieści ilustrujący śmierć Macieja Boryny a apoteoza życia chłopa:
termin -
APOTEOZA: (na podstawie „Słownika Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj): gr.
apothéosis ‘ubóstwienie’
1. wysławianie, idealizowanie postaci lub wydarzenia w dziele.
2. religiozn. uznanie człowieka za bóstwo; ikonograficzne przedstawienie takiej osoby.
Maciej Boryna w kulminacyjnej scenie śmierci przyjmuje postać mitycznego
"Siewcy" - następuje
stylizacja biblijna i
apoteoza chłopa, który w znoju zapanował nad przyrodą, jednocześnie oddając jej swoje życie.
Oto siewca wyszedł siać. A gdy siał, niektóre ziarna padły na drogę, nadleciały ptaki i wydziobały je. Inne padły na miejsca skaliste, gdzie niewiele miały ziemi; i wnet powschodziły, bo gleba nie była głęboka. Lecz gdy słońce wzeszło, przypaliły się i uschły, bo nie miały korzenia. Inne znowu padły między ciernie, a ciernie wybujały i zagłuszyły je. Inne w końcu padły na ziemię żyzną i plon wydały, jedno stokrotny, drugie sześćdziesięciokrotny, a inne trzydziestokrotny.
Kluczowe elementy stylizacji biblijnej we fragmencie śmierci Macieja Boryny:
( Leon Wyczółkowski, Siewca, 1896. )
- umiera, gdy rodzi się życie (wiosna)
- utraconą w chorobie świadomość zastępuje instynkt, który rozkazuje półprzytomnemu chłopu iść na pole i zbudzić przyrodę
- struktura sceny ma charakter epicki, z elementami dramatu; łączy jakości symbolizmu, naturalizmu i impresjonizmu.
- Boryna sam jest ziarnem rzuconym na pole - ziarno obumiera, ale daje nowe życie, a w tym przypadku zapewnia ciągłość świata
- motyw panteistyczny - Boryna rozmawia z Naturą i Bogiem, zatem zachodzi personifikacja natury i utożsamienie jej istoty z istotą transcendencji
- utrata rys indywidualnych - wcielenie w kreatora i motyw zbawienia
- przestrzeń opisana w sposób impresjonistyczny - czas akcji: ranek, zachodzący księżyc, mgły, cisza
- dziedzictwo - Nie wszystek umrę (za Horacym)
